Percepcja słuchowa
Kilka słów o percepcji słuchowej
W literaturze o rozwoju mowy dziecka często spotykamy się z pojęciem percepcji słuchowej i słuchu fonematycznego, wielu rodziców zadaje sobie pytanie, co to właściwie jest? Mówią, że ich dziecko przecież słyszy doskonale, słuch przecież miało badany. Dlaczego więc ma ćwiczyć percepcję słuchową lub może mieć zaburzony słuch fonematyczny?
Zacznijmy od początku – percepcja słuchowa jest to zdolność wyodrębniania, identyfikowania i różnicowania dźwięków mowy. Mamy zatem do czynienia z umiejętnością słuchowego wyodrębnienia mowy z ogółu dźwięków, ich odpowiedniego rozpoznawania i odróżniania, umiejętność ta jest bardzo istotna, bo wpływa nie tylko na prawidłowe nadawanie mowy, ale również leży u podstaw nauki pisania i czytania.
Percepcja słuchowa angażuje trzy rodzaje słuchu:
- Słuch fizyczny – odpowiedzialny za prawidłowe słyszenie wszystkich dźwięków otoczenia,
- Słuch muzyczny – odpowiedzialny za różnicowanie wysokości dźwięków,
- Słuch fonematyczny – odpowiedzialny za różnicowanie dźwięków mowy.
Tu warto zaznaczyć, że tak samo, jak można mieć doskonały słuch fizyczny, ale słaby słuch muzyczny (potocznie o takich osobach mówimy, że słoń im nadepnął na ucho), tak samo można świetnie słyszeć pod względem fizycznym, ale mieć zaburzony słuch fonematyczny, czyli mieć problemy z rozpoznawaniem i różnicowaniem określonych dźwięków. Najczęściej w praktyce spotykam dzieci, które nie różnicują głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych (np. P:B, F:V, T:D, SZ:Ż, K:G itd.) oraz takie, które nie różnicują szeregów głosek dentalizowanych: szumiących - syczących - ciszących ([SZ, Ż, CZ, DŻ] : [S, Z, C, DZ] : [Ś, Ź, Ć, DŹ]).
Dziecko w wieku przedszkolnym zmaga się z takimi wyzwaniami jak usłyszenie i zrozumienie komunikatu kierowanego do całej grupy, wyodrębnianie komunikatów z intensywnych dźwięków otoczenia, wyodrębnianie komunikatu nauczyciela czy drugiego dziecka spośród hałasu i rozmów innych dzieci, a także uczenie się wierszy i piosenek. W przyszłości – w wieku szkolnym dojdzie tu umiejętność zapisania komunikatu usłyszanego lub przeczytanego. W związku z tym rozwój i ćwiczenie percepcji słuchowej, ze szczególnym uwzględnieniem słuchu fonematycznego, w wieku przedszkolnym jest bardzo ważne.
Aby ćwiczyć z dzieckiem percepcję słuchową nie potrzebujemy specjalnych narzędzi.
Przedstawiam Państwu przykładowe zabawy, które będą te obszary kształtować i rozwijać:
- Rozpoznawanie dźwięków natury, dźwięków otoczenia (samochód, szum drzew, szum deszczu, odgłosy zwierząt),
- Rozpoznawanie dźwięków instrumentów (nie potrzebujecie „żywych” instrumentów, bez problemu można znaleźć odpowiednie dźwięki w Internecie),
- Różnicowanie dźwięków cichych i głośnych, niskich i wysokich (maluszkom częściej odpowiadają określenia „dźwięków grubych i cienkich”),
- Powtarzanie usłyszanego rytmu (klaskaniem, na bębenku, dzwonkiem itd.),
- Dzielenie wyrazów na sylaby i łączenie sylab w wyrazy,
- Tworzenie ciągów wyrazów zaczynających się ostatnią głoską lub ostatnią sylabą (głoską: autobus – słońce – Egipt – teatr itd., sylabą: auto – tornister – terakota – tani – nitka itd.),
- Określanie, jaka głoska występuje na początku wyrazu, na końcu wyrazu albo w jego środku,
- Wyszukiwanie wyrazów rymujących się,
- Rozpoznawanie wyrazów różniących się jedną głoską, np. Kasia : kasa, koza : kosa),
- Wyszukiwanie takich samych dźwięków,
- Powtarzanie ciągów sylab lub wyrazów.
Ćwiczenia percepcji słuchowej są niezmiernie ważne również w przypadku dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, są podstawą, na której będzie opierać się terapia logopedyczna, dlatego warto w domy bawić się dźwiękami i wykorzystywać pomysły na powyższe zabawy.
Moja propozycja na dziś to zrobienie z dzieckiem zabawki słuchowej, którą później będziecie mogli Państwo wykorzystać do ćwiczenia percepcji słuchowej.
Potrzebujecie kilku takich samych opakowań, plastikowych lub szklanych (mogą to być – jak w moim przypadku – pojemniki po cukierkach, mogą być niewielkie słoiczki, plastikowe butelki itd). Pojemniki wypełniamy różnymi produktami – w moim przypadku były to: kasza jęczmienna, makaron, płatki owsiane, groch, ryż, kasza jaglana, ale równie dobrze mogą Państwo wykorzystać piasek, koraliki, cekiny, kamyki, kulki. Pojemniki można owinąć folią stretch lub pomalować, okleić, aby nie było widać, co jest w środku. Dzieci potrząsają pojemnikami i mają za zadanie opisać dany dźwięk, powiedzieć, z czym im się kojarzy (np. z szumem wody albo z chrzęstem kamieni, piasku), mogą próbować określać, który jest wyższy, który niższy, który głośniejszy, a który cichszy, który jest przyjemny, a który nieprzyjemny. Jeśli zrobicie Państwo po dwa pojemniki takich samych produktów (w takim przypadku należy pamiętać o odmierzeniu dokładnie takiej samej ilości produktu do obu pojemników) możecie się bawić z dziećmi w memo słuchowe – wtedy zadaniem jest znalezienie dwóch pojemników, które wydają taki sam dźwięk.
Zapraszam do zabawy i ćwiczeń!
Anna Stępkowska
Bibliografia:
- Klimkowski, O mechanizmach słuchu fonematycznego i problemie analizy i syntezy słuchowej, Lublin 1976.
- Kurkowski, Audiogenne uwarunkowania zaburzeń mowy[w:] Audiofonologia, t. X, Lublin 1997.
Hearing Implants for Children. A Guide for Parents, Med-el, http://s3.medel.com/pdf/21567E_r60_ParentsGuide_web.pdf (dostęp 6.09.2017).
- Rocławski, Słuch fonemowy i fonetyczny, Gdańsk 1995.
- Styczek, Badania i kształcenie słuchu fonetycznego, Warszawa 1982.
Źródło: K. Olszewska, Percepcja słuchowa u przedszkolaków - rozwój i zaburzenia, "Przedszkole. Miesięcznik dyrektora", nr 10/2017, s. 26-30.